Знешняя палітыка Беларусі знаходзіцца ў дзеяздольным стане, калі меркаваць па фармальных прыкметах, і паспяхова вырашае задачы, якія ставяць перад ёй дзейныя ўлады.

Галоўных задач дзве: развіццё экспарту і разрыў міжнароднай ізаляцыі.
Па абедзвюх задачах можна канстатаваць здавальняючы стан, асабліва калі параўноўваць з тым, што прагназавалася на старце ізаляцыі ў 2020-м, а таксама з увядзеннем сектаральных санкцый у 2021-м.

Тавараабарот па выніках 2023-га вырас на 8,6% і склаў 83,4 млрд. долараў, а з улікам гандлю паслугамі – 95,2 млрд. Пры гэтым экспарт дасягнуў максімальных значэнняў з 2012 года. У студзені гэтага года экспартны рост працягнуўся.

Па выніках 2023 года аб'ёмы паставак у "дружалюбныя краіны" перавысілі страты экспарту на заходніх, украінскім і іншых рынках на 1,8 млрд долараў. Гэта азначае, што экспартны манеўр з Захаду на Усход, зроблены ўладамі, летась атрымаўся.

Калі пра фармальныя прыкметы, то МЗС на вуліцы Леніна, 19 у Менску працуе, амбасады таксама і нават у заходніх краінах – у ЗША, Вялікабрытаніі, Швейцарыі, дзяржавах Еўрапейскага саюза.
Ідзе планавая і пазапланавая ратацыя супрацоўнікаў. Замежныя МЗСы выдаюць прысутным беларускім дыпламатам акрэдытацыю, прызнаючы іх афіцыйна ў якасці дыпламатаў Беларусі.

Новых беларускіх амбасадараў прызнаюць не ўсюды на Захадзе, і там, дзе іх не прызнаюць, новых афіцыйны Мінск не прызначае, паніжаючы ўзровень сваёй дыпляматычнай прысутнасьці ў краіне да часовых павераных у справах. Так адбылося, напрыклад, у Вялікабрытаніі, Польшчы, Італіі, Бельгіі, Эстоніі, Нямеччыне, Фінляндыі, Швецыі.

З моманту таемнай інаўгурацыі Лукашэнкі ў канцы кастрычніка 2020 года адбылося ўжо дзевяць цырымоній уручэння яму даверчых грамат, праз якія прайшлі паслы каля 70 дзяржаў, якія прадстаўляюць усе кантыненты, акрамя Аўстраліі.

Еўрапейскія дзяржавы ў іх ліку таксама ёсць. Гэта Ватыкан, Мальтыйскі ордэн, Боснія і Герцагавіна (кандыдат на ўступленне ў ЕС), Македонія (таксама кандыдат), Сербія (аналагічна), Швейцарыя і Венгрыя.
У цэлым, Еўропа і Паўночная Амерыка застаюцца тымі рэгіёнамі, дзе ўлады адчуваюць складанасці. Аднак у цэлым спіс краін, з якімі ў Беларусі ёсць палітычны дыялог, за мінулыя з моманту выбараў гады мае тэндэнцыю да пашырэння.

Ёсць рэгіёны, дзе ўвогуле нічога для беларускай знешняй палітыкі не памянялася пасля 2020 года — нібыта няма санкцый і ізаляцыі. Гэта датычыцца так званай "далёкай дугі".

З краінамі Азіі, Афрыкі, Блізкага Усходу, Лацінскай Амерыкі і Карыбскага басейна, якія і ёсць гэтая самая "далёкая дуга" і якія складаюць большасць краін свету, адносіны на выгляд развіваюцца як ні ў чым ні бывала, нібы няма ні санкцый, ні ізаляцыі.

Працуюць усе механізмы супрацоўніцтва, якія там ёсць. Гэта кансультацыі паміж МЗС, працоўныя групы, міжурадавыя камісіі і гэтак далей.
Пасля выбараў 2020 года Лукашэнка на працягу сямі месяцаў нікуды не выязджаў, акрамя Расіі. У 2023 годзе ён пабываў у Зімбабвэ, двойчы ў ААЭ, шматразова ў Расіі, двойчы ў Кітаі, у Іране, у Экватарыяльнай Гвінеі, Кеніі, паўдзельнічаў у віртуальным саміце ШАС у Індыі і ў Сусветным саміце па барацьбе са змяненнем клімату ў ААЭ. Прычым на саміце ў Дубаі нароўні з Лукашэнкам удзельнічалі кіраўнікі заходніх дзяржаў. І толькі кіраўнікі Польшчы, Латвіі і Літвы — усяго тры краіны — вырашыліся на маленькі дэмарш —адмовіліся ад сумеснага з ім фатаграфавання.

У Беларусі летась паспелі пабываць прэзідэнты Зімбабвэ, Экватарыяльнай Гвінеі, віцэ-прэзідэнты Ірана і Венесуэлы, прэм'ер-міністр Кубы, міністры замежных спраў Венгрыі, Зімбабвэ, Нікарагуа, Венесуэлы, Казахстана, Экватарыяльнай Гвінеі, вялізная колькасць расійскіх губернатараў.
Міністр замежных спраў Беларусі ў мінулым годзе наведаў з візітамі Кенію, Венгрыю, Расію, Пакістан, Турцыю пабываў на саміце Руху недалучэння ў Баку, Генасамблеі ААН у Нью-Йорку і саміце БРІКС у ПАР. Сёлета Сяргей Алейнік здзейсніў афіцыйныя візіты ў Саудаўскую Аравію, Індыю і Манголію, рабочую паездку ў Зімбабвэ, прыняў удзел у саміце Руху Недалучэння ва Угандзе.

У мінулым годзе Мінск прыняў саміт АДКБ на ўзроўні кіраўнікоў дзяржаў і міжнародную канферэнцыю высокага ўзроўню "Еўразійская бяспека: рэальнасць і перспектывы ў свеце, які трансфармуецца".
Лукашэнка вядзе шырокую пратакольную перапіску. У большасць дзяржаў ён, як і належыць, піша кіраўнікам краін. Пратакольныя нагоды ў заходніх краінах афіцыйны Мінск таксама не прапускае, але ва ўсіх выпадках звяртаецца да народаў: напрыклад, у сакавіку 2024 года павіншаваў ірландцаў і балгар з нацыянальнымі святамі.

Уся гэтая актыўнасць сведчыць аб правале спробы ізаляваць беларускія ўлады, а вось ізаляцыю Беларусі па частцы магчымасцей камунікацыі з ЕС для краіны і грамадзян, транспартных зносін і цяжкасцей з атрыманнем віз можна лічыць удалай.

Адносіны з Расіяй з'яўляюцца сур’ёзным выклікам для незалежнасці Беларусі, асабліва ва ўмовах эканамічных санкцый, але менавіта Расія забяспечвае беларускую эканоміку рынкам збыту, сыравінай, рэсурсамі, выхадамі да мора для гандлю з трэцімі краінамі.

Самы значны прыклад, які даказвае наяўнасць аўтаномнай беларускай знешняй палітыкі, гэта супрацоўніцтва з Кітаем. На фоне залежнасці ад Расіі Кітай застаецца адной з ключавых апор незалежнасці Беларусі.

Галоўная асаблівасць або спецыфіка беларускай знешняй палітыкі заключаецца ва неўласцівых функцыях, якія на яе ўскладзены. У прыватнасці, адказнасць дыпламатаў за развіццё экспарту і прыцягненне інвестыцый, на што дыпламаты могуць уплываць толькі апасродкавана. Ад пасольстваў і генконсульстваў патрабуецца забеспячэнне пастаяннага росту продажаў тавараў, нібы ад гіпермаркета, які імі гандлюе.

Многія замежныя МЗСы таксама адказваюць за знешні гандаль і інвестыцыі. Унікальнасць МЗС Беларусі ў канкрэтных паказчыках росту экспарту, якія яму даводзяцца дырэктыўна. Прычым менавіта знешні гандаль з'яўляецца асноўнай задачай беларускай дыпламатыі. Кожнае пасольства атрымлівае заданне па росце экспарту на наступны год.

Наступная асаблівасць заключаецца ў тым, што знешняя палітыка Беларусі займаецца прасоўваннем інтарэсаў Беларусі ў тых выпадках, калі гэтыя інтарэсы не супярэчаць інтарэсам дзейных улад. У гэтым цэнтральнае адрозненне Беларусі ад любой здаровай дзяржавы, чыя знешняя палітыка грунтуецца на выкананні законаў — міжнароднага і свайго права, а таксама нацыянальных інтарэсаў.

У нашым выпадку кожны раз, калі інтарэсы ўлады ўступаюць у канфлікт з інтарэсамі Беларусі, міжнародным правам, уласнымі законамі, нацыянальная знешняя палітыка застаецца на баку ўлады. Прыклады несупадзенняў: 1) дысбаланс у адносінах з Расіяй і Захадам на карысць Расіі. 2) саўдзел у агрэсіі супраць Украіны, у выніку якога Беларусь страціла гандаль з Украінай – а гэта 5,4 млрд даляраў беларускага экспарту (2021).

Знешняя палітыка дэмакратычных сіл таксама не ва ўсім адпавядае нацыянальным інтарэсам. Самы яскравы прыклад: лабіраванне санкцый і ізаляцыі, хоць ні тое, ні іншае не адпавядае інтарэсам Беларусі.

У цэлым калі суаднесці галоўныя задачы, якія стаяць перад знешняй палітыкай дэмсіл з 2020 года з дасягнутымі вынікамі, то вынікі гэтай дыпламатыі нельга прызнаць здавальняючымі. Нават у пытанні абароны інтарэсаў беларусаў замежжа, дзе патэнцыял уяўляецца вялікім, поспехаў няшмат.

Лакальныя поспехі, несумненна, ёсць: інстытуалізацыя адносін у выглядзе ўласных замежных прадстаўніцтваў (Брусель, Прага, Кіеў), розных механізмаў дыялогу і кансультацый (група ў Радзе Еўропы, парламенцкія групы сяброўства, стратэгічны дыялог з ЗША і ЕС). Разам з тым, рэальнага ўплыву на Беларусь гэтыя поспехі не маюць.

Асноўныя інструменты ўплыву знешняй палітыкі на імідж краіны – гэта міжнародныя ініцыятывы, з якімі дзяржава выступае на міжнароднай арэне. Тыя ініцыятывы, з якімі Беларусь выступае на міжнароднай арэне ў апошнія гады, слаба прасоўваюць інтарэсы і імідж.

На пачатку 90-х у Беларусі склалася некалькі міжнародных іміджаў, не ў апошнюю чаргу дзякуючы разумнай знешняй палітыцы Беларусі і таму, што дэкларацыі не разыходзіліся са справамі.

Беларусь асацыявалася з Чарнобылем як краіна, якая найбольш пацярпела ад чарнобыльскай катастрофы. Гэты вобраз добра канвертаваўся ў дапамогу міжнароднай супольнасці ў ліквідацыю наступстваў чарнобыльскай катастрофы ў Беларусі. Гэта вынік таго, што першая міжнародная ініцыятыва, з якой Беларусь як суверэнная дзяржава выступіла на міжнароднай арэне, была звязана якраз з чарнобыльскай праблематыкай.

Адначасова з чарнобыльскай ініцыятывай Беларусь вылучае яшчэ адну ініцыятыву, якая фарміруе імідж Беларусі як донара рэгіянальнай бяспекі. Гэта ініцыятыва аб стварэнні бяз'ядзернай зоны ў Цэнтральнай і Усходняй Еўропе. Гэтая беспрэцэдэнтная ініцыятыва падмацоўвалася канкрэтнымі намаганнямі з боку Беларусі ў выглядзе добраахвотнай адмовы ад ядзернай зброі.

Трэцяя станоўчая асацыяцыя, звязаная з Беларуссю, якая прасоўвалася ў пачатку 90-х – вобраз Мінска як усходнееўрапейскага Бруселя ў сэнсе рэгіянальнага цэнтра інтэграцыі і міратворчасці. Мінск стаў сталіцай постсавецкай інтэграцыі – у Беларусі адбыліся афармленне распаду СССР і ўтварэнне СНД. У Мінску размясцілася штаб-кватэра СНД. Назву мінскай атрымала група АБСЕ па ўрэгуляванні канфлікту ў Нагорным Карабаху.
Важныя ўмовы, якія забяспечваюць эфектыўнасць ініцыятыў і адпаведна ўздзеянне на імідж:

• запатрабаванасць ініцыятыў міжнароднай супольнасцю – павінны быць на злобу дня,
• арганічнасць/адпаведнасць профілю краіны,
• доўгатэрміновых характар,
• падмацаванне дэкларатыўнай часткі канкрэтнымі дзеяннямі.

Фактары, якія ўплываюць на знешнюю палітыку, можна падзяліць на чатыры групы: унутраныя аб’ектыўныя і знешнія аб’ектыўныя, унутраныя суб’ектыўныя і знешнія суб’ектыўныя [1]. Свядома ці несвядома ў межах курсу мы будзем абмяжоўвацца тымі фактарамі, якія аўтары лічаць найважнейшымі ў кароткатэрміновай перспектыве. У рэшце рэшт, да гэтага стымулюе абмежаваная працягласць курсу.

Да ўнутраных аб’ектыўных фактараў адносяцца палітычная сістэма (напрыклад, тып палітычнага рэжыму); геаграфічнае месцазнаходжанне (памер тэрыторыі, краіны-суседзі, доступ да мора, роля ў рэгіянальнай лагістыцы, г.д.); дэмаграфічны патэнцыял (колькасць жыхароў, дэмаграфічныя трэнды, нацыянальны склад, г.д.); стан эканомікі (памер і структура эканомікі, доступ да знешніх рынкаў, навукова-тэхнічны патэнцыял, г.д.); вайсковы патэнцыял (напрыклад, памер войска, якасць узбраення, узровень выдаткаў на войска, удзел у саюзах).

Да ўнутраных суб’ектыўных фактараў адносяцца грамадскі знешнепалітычны запыт (што пра знешнюю палітыку думаюць грамадзяне) і канцэпцыі знешняй палітыкі (што пра яе думаюць палітычныя актары). Да гэтай групы фактараў часам адносяць гэтаксама якасць дыпламатычных кадраў, якімі валодае краіны.

Вонкавыя аб'ектыўныя фактары, якія ўплываюць на палітыку Беларусі, уключаюць у сябе адносіны Расіі з Захадам і месца Беларусі ў рэгіянальнай геапалітыцы, глабальныя палітычныя, эканамічныя і сацыяльныя тэндэнцыі (напрыклад, фрагментацыя сусветнай палітыкі і эканомікі, рабатызацыя, рост значэння зялёнай павесткі, г.д.), а гэтаксама міжнароднае права.

Вонкавыя суб’ектыўныя фактары – гэта знешні вобраз Беларусі (у вачах іншых грамадстваў ці СМІ) і бачанні міжнародных актараў Беларусі і адносін з ёй (напрыклад, што пра Беларусь думаюць у Крамлі ці Белым доме).